Để phân loại dáng thế, trước hết chúng ta cùng nhau phân biệt và làm rõ dáng, thế là gì?
- Dáng cây: là phương của cây (chiều dọc của thân cây) so với mặt phẳng nằm ngang hay so với mặt chậu.
>>> Xem thêm: Trồng quất bonsai thu 400 triệu đồng/vụ
VD: Dáng thẳng, dáng nghiêng...
- Thế/kiểu: Thế cây là nghệ thuật biểu đạt sự ẩn dụ ý nghĩa, tinh thần, tư tưởng theo truyền thống văn hoá và được thể hiện qua một tên nào đó hay thế mà tác giả muốn gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình vào tác phẩm.
VD: Thế nhân văn, thế ngũ phúc...
Phân loại cây thế đối với cây quất cảnh dựa vào dáng thế cây và số lượng cây trên gốc mà người ta chia thành các loại như sau:
Các dáng cơ bản
1. Dáng trực
- Là cây có trục thân cây thẳng góc với mặt đất. (nhìn tổng thể giữa ngọn và gốc hình thành đường thẳng hoặc gần thẳng đứng).
* Ý nghĩa: Dáng trực trong nghệ thuật cây cảnh nó được nghệ thuật hoá để ẩn dụ thế hiên ngang, bất khuất...
2. Dáng xiên (xiêu)/ nghiêng hay dáng tà
- Là dáng mà trục của thân cây hơi nghiêng so với phương nằm ngang khoảng α = 20 - 70o.
* Ý nghĩa: Ngoài thiên nhiên những cây này gặp trắc trở, thiên tai làm đổ nghiêng nhưng cây vẫn sống và vươn lên.
Về mặt thẩm mỹ các cây có dáng xiêu thường trông rất mềm mại, duyên dáng nhã nhặn, thường thể hiện hình tượng của người phụ nữ.
3. Dáng hoành
- Là dáng cây mà trục của thân cây nằm ngang so với mặt chậu. Dáng hoành ở ngoài tự nhiên thường là những cây có điều kiện sống khó khăn nhưng cây vẫn sống và nảy lộc đâm chồi (cây nằm ngang trên mặt đất α = 70 ≤ 90o
* Về thẩm mỹ: Dáng cây này khá khác thường, ngoạn mục biểu hiện sự mềm mại dịu dàng, duyên dáng...
4. Dáng huyền
- Cây có gốc trong chậu nhưng thân cây trườn qua mép chậu đổ xuống phía dưới như dòng thác đổ. Ngọn cây dài hơn đáy chậu và có xu hướng ngóc lên. Cây mọc vách đá α > 90o
* Ý nghĩa: Ngoài thiên nhiên những cây này thường sống trong điều kiện khí hậu nghiệt ngã nhất (cây ở sườn núi, vách đá...) nhưng cây vẫn có thể sống, gốc cây bám chắc vào đá, treo leo giữa trời mây, ngọn cây vươn lên tạo hình ảnh của sự kiên trì nhẫn nại vượt qua phong ba bão táp hướng tới tương lai phát triển.
Về mặt thẩm mỹ: Dáng cây thể hiện sự mềm mại, dịu dàng, sự tươi trẻ... song tiềm ẩn một sức sống mãnh liệt.
- Từ các dáng cơ bản trên người ta tạo ra thành rất nhiều kiểu dáng thế khác nhau (nội dung này sẽ được trình bày cụ thể trong các bài sau)
5. Các bước thực hiện tạo dáng
Bước 1: Chuẩn bị dụng cụ
- Dụng cụ gồm: cưa, kéo tỉa tán, đục, kìm, keo liền sẹo, dây thép…
Bước 2: Lựa chọn cây quất (tắc) để tạo dáng, thế
- Tùy thuộc vào hình dáng của cây quất (tắc) cụ thể mà chúng ta có thể đưa ra quyết định. Cụ thể như sau:
+ Tìm ý tưởng
+ Tìm cây quất phù hợp với ý tưởng: Cây sinh trưởng phát triển tốt, không bị sâu, bệnh hại, có dáng phù hợp với ý tưởng.
+ Cây có độ tuổi 1 - 2 năm, có khả năng ra hoa tạo quả vào năm sau.
Bước 3: Thực hiện tạo dáng, thế
* Uốn thân chính:
+ Chúng ta nên xác định thân chính của cây một cách chính xác để đưa ý tưởng của mình vào cây.
Ví dụ:
- Cây có thân chính thẳng đứng ta uốn cây này vào dáng Trực
- Cây có thân chính xiêu về bên trái hoặc bên phải ta uốn cây vào dáng Xiêu
- Cây có thân chính nằm ngang ta uốn cây vào dáng Hoành
- Cây có thân chính nằm thấp hẳn xuống phía dưới ta uốn cây vào dáng Huyền
+ Dùng kéo cắt cành để cắt các cành thừa đi để hướng thân chính đi theo ý tưởng của mình ban đầu.
+ Dùng dây buộc để gò, ghì thân
* Uốn cành tán:
+ Từ thân chính ta đưa ý tưởng để tạo tán cho cây thành các thế cụ thể như thế Tam Đa, Thế ngũ phúc, Thế Mẫu tử, Thế Huynh đệ....
+ Dùng kéo cắt tỉa cành để tạo tán cây.
+ Dùng dây thép buộc cành để đưa cành vào vị trí mình mong muốn.
*Lưu ý: Ở giai đoạn này chúng ta tiến hành cắt tỉa sơ bộ,mục đích để tạo hình cơ bản cho quá trình hình thành dáng, thế cho giai đoạn phát triển hoa và tạo quả.
