1. Nguyên liệu và chế biến
Một công thức được xem là trồng nấm đông cô thành công nhất là 80% mạt cưa, 10% cám lúa mì và 10% hạt kê (hoặc cao lương). Ở các tỉnh thiền Đông Nam bộ chủ yếu là mạt cưa cao su, một số nơi còn sử dụng mạt cưa gỗ tạp. Dù loại nào cũng cần thêm một tỷ lệ chất dinh dưỡng nhất định để giúp nấm mọc tốt.
>>> Xem thêm: Thu trên 200 triệu đồng/năm nhờ trồng nấm
- Đối với mạt cưa cao su nên bổ sung thêm một vài thành phần sau: Cám gạo : 2 - 3% + D.A.P (diamon phosphat) : 2‰ + MgSO4 ; 3 ‰, có thể thay D.A.P bằng urê (3‰) nhưng cần thêm KH2PO4 2 ‰.
- Đối với mạt cưa tạp (không có chất dầu, chất thơm), có thể bổ sung thêm các chất sau: Cám gạo 5 - 6% + Cám bắp (xay 2 lần) : 2% + 2PO4 : 3‰ + MgSO4 : 2 - 3‰.
Cám bắp ngâm ngập nước trước 2 - 3 giờ, sau đó trộn vào cơ chất (kèm với cám gạo và hoá chất). Hoá chất nên pha trước trong nước, vừa rắc vừa trộn cho đều hoặc trộn đều trong một lượng nhỏ mạt cưa, trước khi cho vào đống lớn.
Riêng mạt cưa của cả hai loại, cần làm ẩm trong nước hoặc nước vôi 0,5%. Độ ẩm cần đạt là 40 - 55%.
Sau đó ủ đống 2 - 3 ngày cho mạt cưa cao su và 3 – 5 ngày hoặc hơn cho mạt cưa tạp. Nguyên liệu sau đó mới thêm chất bổ sung và trộn đều trước khi cho vào túi. Túi dùng đựng cơ chất có thể bằng PE (polyetylen) hoặc PP (polypropylen), kích thước tùy lượng cơ chất bên trong, phổ biến là dạng 1 - 1,5kg.
Với dạng 1kg: túi có kích thước 18 - 19cm x 28 - 30cm.
Với dạng 1,5kg; túi có kích thước 19 - 20cmx 35 - 37cm.
Mạt cưa cho vào túi nén chặt, làm cổ và nhét bông như sau:
Mạt cưa sau khi ủ được cho vào túi nylon (PE - Polyethylene) chịu nhiệt. Cho mạt cưa 1/3 túi, nén chặt rồi mới cho lớp tiếp theo. Dùng thanh gỗ vỗ đều xung quanh, thành bịch nhờ vậy sẽ thắng và đẹp. Bịch nén xong, tiến hành làm cổ chai bằng giấy bìa cứng hoặc nhựa, đường kính cổ chai 2,5cm, cao 3 - 4cm, tiếp tục dùng que tre (bằng ngón tay) tạo lỗ ở giữa túi tạo điều kiện thuận lợi lúc cấy meo vào. Miệng bịch được nhét lại bàng bông không thấm. Nút nhé nên vừa phải, không quá chật khó thao tác, nhưng cũng không quá lỏng, dễ tuột ra.
Cuối cùng, dùng giấy báo hoặc giấy dầu bọc miệng bịch lại. Giấy thường sẽ khô nhanh và trơn láng, nấm mốc và mầm bệnh ít bám vào lây nhiễm so với bông.
Mạt cưa đã đóng vào bịch tốt nhất là khử trùng ngay không nên để quá 12 giờ và trong suốt thời gian này dừng vội đậy nút bông. Các nhóm vi sinh vật hiện diện trong bịch mạt cưa sẽ tiếp tục hoạt động và thải ra nhiều khí độc như ammoniac (NH3) hay dioxyt lưu huỳnh (SO2) các khí này không thể thoát ra ngoài, bị giữ lại trong túi mạt cưa và trở nên độc cho nấm.
Cách khử trùng phổ biến hiện nay là dùng nhiệt ẩm hơi nước nóng với áp suất hoặc không áp suất. Khử trùng với áp suất: Thiết bị khử trùng là nồi cao áp (autoclave). Cách này ít áp dụng do phí đầu tư cao.
Hấp khử trùng không áp suất: cách hấp này không đòi hỏi các thiết bị đắt tiền, lại có thể khử trùng số lượng lớn bịch cùng lúc. Quan trọng nhất là các chất dinh dưỡng trong nguyên liệu không bị phá hủy bởi nhiệt độ. Tuy nhiên, khả năng diệt trùng chỉ tương đối.
Có thể bố trí vách ngoài là tường gạch, trong là tôn, với lớp cách nhiệt ở giữa là amiante hoặc bao bố, hoặc cát làm lớp cách nhiệt. Phương pháp này chủ yếu là tận dụng hơi nước nóng sẽ đi ngang qua bịch và tiếp xúc với thành bịch. Quá trình trao đổi nhiệt với nước ngấm trong mạt cưa, sẽ gia nhiệt dần nguyên liệu đến nhiệt độ cao đủ khả năng diệt các mầm sống có trong túi mạt cưa. Vì vậy nếu mạt cưa khô hay chất bổ sung (cám, bắp) thô chưa kịp hút ẩm sẽ không khử trùng tốt. Thời gian khử trùng được tính từ khi đạt đến nhiệt độ cần thiết. Bịch hấp xong, để nơi sạch sẽ xong 24 - 48 giờ, nguội rồi mới cấy giống. Tủ phải lau chùi sạch sẽ báng vải ướt hoặc cồn.
Dụng cụ cấy giống: đèn cồn, que cấy, cồn 70 độ, cồn 90 độ. Sau đó đem khử trùng. Nếu dùng nồi cao áp (nhiệt độ cao) bắt buộc phải dùng túi PP, còn nếu sử dụng hơi nước nóng ở 85 – 95oC (không áp suất) thì có thể dùng túi PE, chịu nhiệt thấp hơn.
2.Cấy giống và nuôi ủ
Bịch mạt cưa cần để nguội 24 giờ, rồi mới cấy giống. Giống cấy có thể dạng hạt (lúa) hoặc cọng (khoai mì, cao su...):
- Meo giống lúa: lỗ soi ở giữa nên rộng. Lúa cấy được cào cho rời nhau (khoảng 5 -10 hạt) và trút vào. Hoặc dùng kẹp với mỏ có bề ngang rộng, kẹp từng nhóm đặt vào trong, ở đáy và ở gần miệng.
- Meo giống cọng: cọng được cấy vào giữa bịch (cũng cần soi lỗ trước sao cho phần đuôi cọng giống còn ngoi ra ngoài mạt cưa, để dễ hô hấp.
Bịch được ủ trên sàn kệ thành một lớp, không chồng chất lên nhau, dễ sinh nhiệt và tích ẩm, ảnh hưởng đến tơ mọc bên trong hoặc nhiễm mốc. Điều kiện cho giai đoạn nuôi ủ tơ là phòng ủ phải thông thoáng, nhiệt độ trung bình từ 25 – 30oC. Ánh sáng khuếch tán vừa phải. Chu kỳ sáng và tối tốt nhất là 4 giờ/20 giờ, nghĩa là mỗi ngày cho bịch meo tiếp xúc với ánh sáng 4 giờ, sau đó che tối.
Thời gian ủ như vậy kéo dài từ 1 tháng rưỡi đến 2 tháng, nhanh hay chậm tùy khối lượng mạt cưa, độ nén và nhiệt độ phòng. Trong trường hợp tơ nấm ăn lan chậm (trên 20 ngày) sẽ hình thành lớp sắc tố màu nâu trà và nhiều khối gỗ ở mặt ngoài thành bịch, đôi khi ứa dịch nước chảy đọng dưới đáy bịch. Những trường hợp như vậy trái lại cho năng suất cao hơn.
3. Chăm sóc và thu hái nấm
Sau khi tơ ăn lan đầy bịch là chuẩn bị đến giai đoạn tưới đón nấm. Bịch chuyển vào nhà trồng được tháo lớp nylon bao ngoài ra hoặc tháo nút cổ và lận miệng bao xuống (mở miệng) để đón nấm. Bịch có thể treo (kiểu mắc võng) hoặc xếp trên dàn kệ nhưng không nên quá cao, khó giữ ẩm. Ngoài ra nhà trồng luôn luôn duy trì ẩm độ không khí từ 95 - 98% bằng cách phun sương. Nhiệt độ lúc này giữ khoảng 15 – 20oC. Và ánh sáng khuếch tán tối thiểu là 2 giờ mỗi ngày.
Sau 7 - 10 ngày đưa vào nhà tưới nụ nấm bắt đầu xuất hiện và lớn dần ở 5 - 7 ngày tiếp theo. Tùy điều kiện ăn tươi hay phơi khô mà chọn giai đoạn thích hợp để thu hái nấm
